10 نکته مهم از مهارت‌های معلمی
1. مهارت و تخصص موضوعی، یکی از اساسی‌ترین مهارت های معلمی
معلم باید روی موضوعی که تدریس می‌کند تسلط کامل داشته باشد. با بهترین روش تدریس‌ها و نحوۀ ارائۀ آن درس در انواع مدارس (دولتی، نمونه، مدارس برتر و غیره) آشنا باشد. از آخرین تغییرات کتاب‌های درسی اطلاع کامل داشته باشد. به روزترین و مناسب‌ترین کتاب‌های کمک درسی را شناسایی کرده و به دانش‌آموز خود معرفی کند.
همچنین داشتن اطلاعاتی فراتر از کتاب درسی، ارائۀ توضیحاتی در مورد تاریخچۀ موضوع مورد بحث، آشنا کردن دانش‌آموز با برخی از کاربردهای آن موضوع در زندگی روزمره و به طور کلی داشتن یک دید همه جانبه نسبت به موضوع درس، دانش‌آموز را نسبت به درس و همچنین ادامۀ جلسات با معلم علاقمند خواهد کرد.
تسلط روی درس مورد نظر و همچنین داشتن اطلاعاتی فراتر از سطح کتاب، باعث می‌شود تا معلم سؤالات دقیق‌تر، عمیق‌تر و کاربردی‌تری را در حین تدریس مطرح کند. این امر به نوبۀ خود باعث افزایش درک دانش‌آموزان از موضوع درس و دستیابی به اهداف یادگیری می‌شود (Strong, 2018).
2. مهارت‌های ارتباطی
تحقیقات نشان داده‌اند که تسلط معلم بر دانشِ موضوعی، تنها ۵۰ درصد بر روی موفقیت او در تدریس تأثیر می‌گذارد. بخش زیادی از این موفقیت، به مهارت های معلمی در زمینۀ ارتباط با دانش آموزان، والدین و سایر همکاران بستگی دارد. همچنین ثابت شده است که میزان ارتباط و تعامل بین معلم و دانش‌آموز، تأثیر مستقیمی بر روی موفقیت تحصیلی شاگردان دارد (alamgir khan, 2017).
بنابراین مهارت در برقراری ارتباط مؤثر، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که تمامی معلمان و به طور خاص هر معلم باید در خود تقویت کند.
معلم باید این توانایی را داشته باشد تا با شاگردان در سنین مختلف، والدین آن‌ها و سایر همکاران ارتباط برقرار کند. البته این ارتباطات می‌توانند به صورت کلامی یا غیرکلامی باشند. علاوه بر این، معلم باید توانایی‌های زیر را در خود تقویت کند:
مهارت بالا در انتقال مطالب
فن بیان و زبان بدن مناسب
درک زبان بدن دانش‌آموز و والدین او
گوش دادن فعالانه
ارائۀ بازخوردهای مثبت و منفی به شیوه‌های مؤثر
حس شوخ طبعی
خویشتنداری و صبر
اعتماد به نفس بالا
عدم قضاوت و پیش داوری
مدیریت استرس
مهارت در گفتگوهای دیجیتال (گفتگو از طریق تلفن و فضای مجازی)
ایجاد انگیزه
کار تیمی
3. مهارت‌های تکنولوژیک
تا همین چند سال گذشته، وجود تخته، ماژیک، کتاب و دفتر برای تدریس کافی بود. اما امروزه تکنولوژی‌های آموزشی مختلفی روانۀ بازار شده‌اند تا به دانش‌آموزان کمک کنند تا درک بهتر و عمیق‌تری از دروس مختلف داشته باشند و میزان مشارکت آن‌ها در کلاس درس افزایش پیدا کند. از طرفی بعد از شیوع کرونا، آموزش آنلاین نیز به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی معلمان تبدیل شد که این موضوع نیز ملزومات و دانش تکنولوژیک خاص خود را می‌طلبد.
برای دستیابی به موفقیت شغلی به عنوان یک معلم ، لازم است که با مهارت‌های مختلف دیجیتال تا حدی آشنا باشید. مهارت‌هایی نظیر:
توانایی کار با کامپیوتر
مهارت‌های ICDL
فعالیت در شبکه‌های اجتماعی
آشنایی با تکنولوژی‌های آموزشی روز و نحوۀ به کارگیری آن‌ها در کلاس درس
آشنایی با پلتفرم‌های تدریس آنلاین و نحوۀ تدریس در این پلتفرم‌ها
شناخت انواع محتوا و تولید محتواهای آموزشی
کار با ابزارهای ویرایش فایل‌های متنی، صوتی، تصویری و ویدیویی
توانایی استفاده از ابزارهایی مانند میکروفون، قلم نوری، کابل OTG و …
توانایی اسلایدسازی
اشتراک‌‌گذاری محتواها با دانش‌آموزان و همکاران
طراحی و ساخت آزمون‌های آنلاین
فیلم‌برداری و عکس‌برداری از دسکتاپ و گوشی
تبدیل فرمت‌های مختلف فایل‌ها به یکدیگر
توانایی تحقیق و جستجو در اینترنت و شناسایی منابع معتبر
4. مهارت برنامه‌ریزی و مدیریت زمان
همان طور که گفتیم تدریس چه در کلاس‌های خصوصی و چه در کلاس‌های گروهی، تنها بخش کوچکی از وظایف یک معلم یا مدرس است. ارتباط با دانش‌آموزان مختلف، والدین آن‌ها و سایر همکاران، بررسی تکالیف، تصحیح برگه‌های امتحانی، نوشتن طرح درس، طراحی سؤال، گذراندن دوره‌های مختلف و بسیاری موارد دیگر نیز بخش‌های جدایی‌ناپذیری از زندگی حرفه‌ای هر معلمی هستند.
به همین دلیل مهارت مدیریت زمان و آشنایی با تکنیک‌ها و ابزارهای مناسب برای مدیریت زمان و پروژه به منظور برنامه‌ریزی، اولویت‌بندی کارها و استفادۀ بهینه از زمان‌های آزاد، یکی از مهارت‌های ضروری است که هر معلمی باید در خود پرورش دهد.
5. مهارت متقاعد سازی
متقاعدسازی (persuasion)، فرایند یا عملی است که فرد با استفاده از آن، دیگران را قانع می‌کند که کاری را مطابق با میل او انجام دهند و یا در مورد موضوع خاصی، به شیوۀ مورد نظر او فکر کنند. متقاعدسازی در هر حرفه‌ای می‌تواند به موفقیت شغلی افراد کمک کند، اما این موضوع برای معلم از اهمیت بالاتری برخوردار است.
معلم باید این توانایی را داشته باشد که والدین را متقاعد کند بهترین گزینه برای تدریس به فرزندشان را انتخاب کرده‌اند.
همچنین در اولین جلسۀ دیدار معلم با والدین و دانش‌آموز، متقاعدسازی به عنوان یکی از مهارت های معلمی، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. چرا که در بسیاری از موارد، والدین بعد از این دیدار و برگزاری اولین جلسه، تصمیم به لغو کلاس با استاد مورد نظر می‌گیرند.
علاوه بر همۀ این‌ها، معلم باید این توانایی را داشته باشد تا:
تفکرات و باورهای اشتباه دانش‌آموز راجع به درس خواندن را اصلاح کند
روی رفتارها و افکار او تاثیر بگذارد
او را به مطالعه و یادگیری علاقمند کند
در موارد ضروری مشکلات شاگرد را با والدین او در میان گذاشته و راهکارهای مورد نظر خود را ارائه دهد
همۀ این موارد، نیازمند توانایی بالای معلم در متقاعدسازی دیگران و استفاده صحیح و البته صادقانه از اصول متقاعدسازی است.
6. مهارت مدیریت کلاس
برخی افراد به اشتباه مدیریت کلاس را به عنوان یکی از مهارت های معلمی، مختص کلاس‌های گروهی می‌دانند، در حالی که در کلاس‌های نیز توانایی معلم در مدیریت کلاس از اهمیت بالایی برخوردار است.
برای اینکه معلم بتواند کلاس خود را به بهترین شکل مدیریت کند لازم است که موارد زیر را در نظر بگیرد:
از قبل برنامه و طرح درس مشخصی را برای کلاس خود در نظر بگیرد
با آمادگی کامل در کلاس حاضر شود
زمان‌های مشخصی را برای مرور درس جلسه قبل، رفع اشکال، تدریس درس جدید، ارزشیابی دانش‌آموز در نظر بگیرد
قوانین و مرزهای کلاس را به طور دقیق برای دانش‌آموز و والدین او مشخص کند
برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموز و درگیر کردن او با مطالب درسی برنامه مشخصی داشته باشد
برای رفتارهای مخرب احتمالی دانش‌آموز (به خصوص دانش‌آموزان بیش فعال) برنامه داشته باشد
روشهای موثری برای ارائه بازخوردهای مثبت و منفی و تشویق یا تنبیه دانش‌آموز داشته باشد
برای گزارش‌دهی به والدین برنامه مشخصی داشته باشد
برای همۀ جلسات تکالیفی را برای دانش آموز در نظر بگیرد
7. مهارت‌های روانشناختی (روانشناسی تربیتی)
آموزش و روانشناسی دو موضوع کاملا وابسته به یکدیگر هستند. نمی‌توان معلمی را تصور کرد که بدون داشتنِ دانش روانشناسی کافی، بتواند تدریس اثربخشی را ارائه دهد و محیط یادگیری مناسبی را برای دانش‌آموزان ایجاد کند. معلمی که با موضوعات روانشناسی تربیتی آشنا باشد به خوبی درک می‌کند که هر یک از دانش‌آموزانش توانایی‌های ذهنی، سرعت و سبک یادگیری مختص خود را دارند.
برخورداری مهارت‌های روانشناختی به معلم کمک می‌کند تا
متوجه شود فرایند یادگیری در دانش‌اموزان چگونه اتفاق می‌افتد
توانایی‌های دانش آموز را شناسایی کرده و آن‌ها را در مسیر درست هدایت کند
روی افکار و باورهای دانش آموز تاثیرات مثبت بگذارد
سبک های یادگیری را در دانش آموز شناسایی کند و از روشهای آموزش متناسب با آن سبک استفاده کند
اختلالات یادگیری را در دانش‌اموزان شناسایی کند و راهکارهای مناسب را برای این دسته از دانش‌آموزان در نظر بگیرد
در دانش آموز ایجاد علاقه و انگیزه کند
نحوۀ ارتباط با دانش آموزان در سنین مختلف را بداند
با مطالعۀ مقالۀ زیر از سایت معلمان استادبانک، اطلاعات بیشتری را در رابطه با روانشناسی تربیتی، افراد مؤثر در این حوزه، کاربردها و اهمیت آن به عنوان یکی از ضروری‌ترین مهارت های معلمی کسب خواهید کرد.
8. شناخت روشهای مختلف تدریس
روش تدریس، عبارت است از مجموعه اصول و روش‌هایی که معلم به کار می‌گیرد تا شرایط یادگیری بهتر را برای دانش‌آموز خود ایجاد کند. انتخاب روش تدریس مناسب، تا حد زیادی به موضوع درس، ویژگی‌های دانش‌آموز و حتی معلم بستگی دارد. به همین دلیل نمی‌توان نسخۀ دقیق و مشخصی را برای بهترین روشهای تدریس ارائه کرد.
با این حال محققان حوزۀ روانشناسی تربیتی، پیشنهاداتی را برای روشهای مختلف تدریس ارائه داده‌اند. لازم است که یک معلم با انواع شبوه‌های تدریس آشنا باشد و توانایی به کارگیری آن‌ها را داشته باشد تا در مواقع مورد نیاز، با توجه به ویژگی‌ها و نیازهای دانش‌آموز، از روش تدریس مناسب برای او استفاده کند.
9. مهارت یادگیری مستمر
بسیاری از افراد، مدت زمانی را به کسب یک مدرک دانشگاهی یا آموختن یک مهارت خاص اختصاص می‌دهند و باقی عمر را تنها به دنبال استفاده از آن مهارت یا مدرک دانشگاهی هستند.
این گروه از افراد تصور می‌کنند که از جایی به بعد، نیازی به یادگیری موضوعات و مهارت‌های جدید وجود ندارد. اما در عصر حاضر و با توجه با سرعت بالای تغییرات در جنبه‌های مختلف زندگی، بدون ایجاد مهارت یادگیری مستمر در خود، به احتمال زیاد موفقیت‌های فردی و شغلی چندانی را تجربه نخواهید کرد.
این موضوع برای معلم‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. چرا که صنعت آموزش، تکنولوژی‌های آموزشی، شیوه‌های برقراری ارتباط در دانش‌آموزان و غیره، به سرعت در حال تغییر و تکامل است. بنابراین معلم باید یادگیری مستمر را جزو برنامه‌های همیشگی برای بهبود مهارت های معلمی خود در نظر بگیرد و هیچ گاه یادگیری را متوقف نکند.
10. خلاقیت
برای اینکه بتوانید دانش‌آموزتان را به خصوص در مقطع ابتدایی، در طول ارائۀ درس، مشتاق و علاقمند نگه دارید به خلاقیت نیاز دارید؛ خلاقیت قصه‌گویی، استفاده از بازی‌های آموزشی، فعالیت‌های سرگرم‌کننده در حین آموزش و بسیاری موارد دیگر که فرآیند یادگیری را برایشاگردان جذاب‌تر کند.
همان طور که گفتیم استفاده از روش تدریس خلاق به خصوص در مورد معلم‌هایی که در مقطع ابتدایی تدریس می‌کنند، از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است.
معلّمان خلّاق، انعطاف‌پذیرند، به استقبال ایده‌ها و روشهای جدید می‌روند و قدرت تخیّل بالایی دارند. روشهای مختلفی برای تقویت خلاقیت وجود دارد که در یک مقالۀ جداگانه حتما به این موضوع خواهیم پرداخت.
